Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, gerçekten gerçekleneşelendiren bir düzen değildir. Haklar, sosyete süresince insanların filvaki kesinlikle davrandıklarını değil, kesinlikle davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak yürekin vardır. Hak değeri dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene çekmek, maşeri yaşamın gerçekleşmesini bulmak ister. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin katsına ikrar edilmesi ve uyulması müstelzim, kesin sadık kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği gibi, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle sosyete süresince insanların ekonomi ve davranışlarının ahbaplık kurallarına uymaması, her hengâm mümkündür. “İşte ahbaplık, âdem evladı davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana mevrut bir cümle, bir bütündür.” İnsan-âdem evladı, âdem evladı-tabiat ilişkilerinin insanlığın ortak çıkarı ve huzuru yürekin evrensel ilkelerle güvence altına tuzakınmasıdır. Haklar, âdemiyet seviyesi yürekin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca görüş ortaya atılıtır. Bunlar kaynağı: tanrı, dershane çıkarları, sosyete sözleşmesi, tabiat ve insanlar olarak tamlayan reylerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun ortak iyiliğini bulmak maksadıyla konulmuş olan ve halk gücüyle desteklenen kaide, adalet ve seçimın bütünüdür. Henüz yaygın bir teşhismıyla ahbaplık, adalete yönelmiş maşeri yaşfakat düzenidir. Haklar Söz Anlamı Haklar kelimesi Arapça “adalet” kökünden hasılat ve adalet kelimesinin çoğulu olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “adalet” kelimesinin çoğulu “ilenme’kak”tır. Türk Tat alma organı Kurumu’na bakarak ahbaplık kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım güçlükleü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun haricinde hukukun “haklar” fehvaı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, hukuk fehvaında da kullanılır. Teknik Anlamı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu yürekin hala doyurucu bir teşhism konstrüksiyonlamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Hasetmüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Sınırlı bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması mevki zoruna (müeyyide) rabıtalanmış kurallar bütünüdür.” Bilimsel bir disiplin olarak ahbaplık, kendi süresince zemin olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun zevat arası ilişkileri sermaye yer kısmına Özel Haklar, zevat ile mevki yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Amme Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Medeni Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna cevap Anayasa Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku halk hukukunun temellıca zir dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu organizatör kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik mevki tarafından güvenceye tuzakınmış ve cebri yapmış oldurımlara ehil olmasıdır. Haklar kuralları âdem evladı davranışlarını düzenler ve bulunmuş olduğu toplumun ölçü hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde müşabih nitelikteki mecmu durumlarda uygulanması sağlanır. Yapmış oldurım (Müeyyide) Haklar yerında yapmış oldurım halk gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek yürekin kullanılır. Haklar düzenini sağlamayı ve korumayı fakatçlayan yapmış oldurımlar gene ahbaplık düzeninin öngördüğü şekilde yerine getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları mâni olmak yürekin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, cezaevi ve tıngır cezaları; kanunuesasi hukukunda siyasetten men, fırka yama; vergi hukukunda vergi ve gümrüksüzçılık cezaları gibi ayrımlı ahbaplık dallarında ayrımlı yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile ilgili çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; şuuri bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların kimilar felsefik değil ortaya konduğu dönemin problemlerını çözmek yahut siyasal reyleri ahbaplık biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali türe olan ahbaplık, genel olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşeri bir yaşfakat düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu yerine getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulamalı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak istenen, hukukun maşeri yaşamı düzenleyip insanların amerikan barış ve emniyet süresince bir arada yaşamalarını sağlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Içtimai İhtiyaçların önlanması) Hukukun uygulamalı amacını, maşeri gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile sosyete süresince canlı insanların, birbirleri ile oluşturmak zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanın konstrüksiyonsından kaynaklanan ihtiyaçlarını katlamaya çtuzakışır. Haklar bu fonksiyonu ile doğum, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek ahbaplık düzeni yaşamın zemin gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanın natürel konstrüksiyonsına ve bundan gelecek mevrut gereksinimlerine şayeste bulunmak zorundadır. Haklar önemli ölçüde, soylu erki gerçeklere de mecburdır; soylu erki gereksinimlara uymalı ve onları katlamalıdır. 3. Hak Haklar bu fonksiyonu ile makul bir kombinezon altına aldığı sosyal gereksinimlerı, özü salt bir eşitlik düşüncesi olan türe ölçüsüne vurarak hakikat kimliğini kulaklıır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaca teşhismıyla türe, “bir eşitlik düşüncesi”dir. “Hak, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) bulunmak üzere iki ayrımlı anlamda kullanılır. Hak esasta ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, fazilet, fazilet fehvaında kişisel bir özelliği deyimler. şahıs her hengâm haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni tevdi etmek uğrunda daimî ve değdavranışmez bir çaba gösterir. İşte bu ekonomi ve çabayı gösteren türe, özne (süje) ile ilgili oluşundan ötürü öznel (sübjektif) türe olarak nitelenir. Bir fazilet olan öznel adaletin haricinde ve ondan önce nesnel (objektif) bir türe mazmunı vardır. Nesnel türe, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği ilgi biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte ahbaplık yerında hukuki ölçü olarak güfte konusu olan türe de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü ahbaplık, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve algılanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Cemiyet yürekindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini yürekaziz kurallar mecmuü olarak ahbaplık, bu değerlendirmelerde türe ölçüsünü kullandığı ve sömürmek durumunda bulunmuş olduğuna bakarak, adaletin böylecene, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında türe acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Mevcut ahbaplık ne denli adaletlidir ? İşte burada kanun üstü türe mazmunı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm ahbaplık sistemine ve sistemlerine hâkim bulunan, nesnel ve salt bir ölçü niteliğindeki adalettir. Haklar bir sosyete düzenini yürekerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lazım mevcut düzeni korumak, gerekse onu değdavranıştirmeyi meşrulaştırmak yürekin her hengâm adalete temelvurulur. Nesnel ve kanun üstü türe hukukta katmıza yerleşmiş ahbaplık düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim ahbaplık fehvaında ahbaplık idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile türe, mevcut ahbaplık düzenlerinin namına şayeste olup olmadığı açısından bir ölçü ve değerlendirme ölçüsü olur. Yine bu özelliği ile türe, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun gerçekleştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile yapıcı ve menfi katlıklı ilişkilerde bulunan bu üç fonksiyon istikrar süresince olduklarında, adil bir ahbaplık düzeninin gerçekleşmesi sağlanır. Olağan olarak tüm ahbaplık normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak ahbaplık, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşeri yaşfakat uyacak, hem de bu maşeri yaşamın amerikan barış süresince sürebilmesi yürekin bir düzen görünümünü sağlamaya çtuzakışacaktır.
Yöresel Yemekler
